A miña tía Aurora Otero Loira quen ten viva
na memoria verdadeira o sentir dos falantes do Morrazo.
Nunha conferencia pronunciada na Universidade de Vigo en 1985 (daquela aínda Colexio Universitario) o escritor Víctor Freixanes apuntaba que unha forma de prestixiar o galego, de fixalo na memoria dos humanos, era escribir unha obra literaria da importancia de El ingenioso hidalgo don Quijote de la Mancha , Ulysses, A Odisea ou A Divina Comedia, redactar unha teoría científica equiparable á lei de gravitación universal de Newton ou á teoría da relatividade de Einstein, crear ensaios fundadores de novas formas de pensamento a maneira de A Poética de Aristóteles.... Cadernos de Fraseoloxía Galega navega na dirección apuntada por Freixanes, aposta pola calidade investigadora, non en balde a súa páxina está enlazada coa de EUROPHRAS, a sociedade científica máis importante neste eido, e indexada no MLA, o máis prestixioso índice de revistas lingüísticas do mundo, o que supón o máximo respaldo internacional para unha publicación redactada integramente en galego.
A revista está publicada polo Centro Ramón Piñeiro para a Investigación en Humanidades ten como obxectivo principal impulsar a investigación fraseolóxica galega pero acolle tamén traballos de todas as culturas do mundo, boa proba diso é que polas súas páxinas pasaron xa máis de 130 investigadores de 20 países diferentes.
Está dirixida polo académico Xesús Ferro Ruibal. Teólogo, tradutor da Biblia, latinista e escritor, Ferro leva anos desenvolvendo un importante labor de recollida e análise de material fraseolóxico galego. Os seus ensaios Refraneiro galego, Refraneiro galego máis frecuente, Recuperemo-la fraseoloxía enxebre, Refraneiro galego da vaca ademais de numerosos artigos en revistas especializadas, son unha mostra clara do seu valioso quefacer.
Agora acaba de saír en papel o Caderno nº14. Entre os materiais publicados figura unha recadádiva de unidades fraseolóxicas (UU.FF) do Morrazo: “Outros lances nos laños do Morrazo. Nova recollida de Unidades Fraseolóxicas”. O traballo foi redactado pola profesora, autora de libros de texto e con varios premios poéticos no seu haber, Lucía Durán Paredes, por Xosé Manuel González Barreiro “Oli”, autor dunha destacada obra de literatura infantil e xuvenil, traducida a varias linguas, por Henrique Harguindey Banet, tradutor, recompilador de contos populares, estudoso da lingua popular, por Xosé Martínez García, exprofesor da Universidade do País Vasco, tradutor das obras de Salustio ao galego, estudoso e protector da Danza de Aldán, Ramón Rocamonde Gómez, colaborador da Revista Galega de Teatro, coautor do Diccionario da lingua galega da editorial Ir Indo ademais de varios libros de texto, e polo redactor destas liñas.
O artigo intenta recuperar o uso de case 80 unidades fraseolóxica porque: “acontece que o labor de un lexicógrafo en Galicia non pode limitarse á mera constatación da existencia dunhas formas: é preciso espallalas e rehabilitalas cando sexa necesario”.
Os autores sosteñen que:“Verba volant, scripta manent. Escribamos as palabras por se un día cometemos o pecado de esquecelas, pero deixémolas voar, que cheguen ás persoas e que as leven, co seu reemprego, a intensas e fecundas comunicacións. Hai quen pensa que a recollida destas expresións, case sempre da boca de persoas maiores, é un intento de resucitar un morto, unha sorte de boca a boca inútil; mais as palabras seguen vivas mentres algún falante as utiliza ou as lembra. Nós queremos pensar que relanzalas é máis ben un bico de amor, de amor fértil, que ha de traer un futuro máis rico. Así sexa”.
Deixádeme, pois, que comparta con vós algunha das frases que aparecen neste traballo precisamente para que poidades espallalas un pouco máis.
- achicar auga cun tolete/achicar o mar cun tolete. Facer un esforzo inútil, pretender un resultado imposible, xeralmente por falta dos medios necesarios. Andas a retellar aquí e alá pero non fas nada: é andar a achicar agua cun tolete. [Un tolete é un pau vertical que se fixa ao bordo da embarcación para facer de fulcro ou punto de apoio do remo que vai suxeito a el polo estrobo: polo tanto, non sendo un recipiente, non serve para extraer auga dunha embarcación].
- Estar a pa. [Especialmente no comercio] Non marchar ben o negocio, estar paradas as vendas. Este ano, coa crise, estivemos a pa, incluso nas rebaixas. # A pa é un instrumento que se utiliza para parar a maquinaria do muíño, “estar a pa o muíño” é que está sen moer.
- meter en présa. Crear dificultades. Bastantes dificultades teño eu como para meterme en présa con ese asunto.
- mira para min que son de Marín. [Réplica utilizada para expresar que alguén non creu en absoluto o que lle acaba de dicir o interlocutor, facendo así constar que non é un crédulo parvo]. –Eu nos meus tempos mozos corría os cen metros en dez segundos. –Mira para min que son de Marín, se ti non corrías nin para escapar dos paus.
- vai morrer o demo. [Úsase para indicar que acontece algo bo pero pouco usual ou que alguén, que non adoita actuar dese xeito, realiza algo bo ou ben]. Que milagre, vires de visita! Vai morrer o demo!
Por último non sería xusto que rematase estas miñas palabras sen mencionar aos máis valiosos colaboradores deste traballo, os informantes: Manuel Aldao Portas, Manuela Alonso Martínez, Gabriel Calvar González, Salvador Castro Rúa, Rosendo Gago Lemos, José García, Lucinda González Lemos, Clara Millán González, María Millán González, Aurora Otero Loira, Teresa Otero Loira, Fernando Otero Otero, Isaura Alonso Pardavila, María Paredes Juncal, Emma Pazos Abalde, Victoria Piñeiro Torres, Margarita Rodal Dobarro, Carlos Rúa Gayo, Carmen Soto Cano, Francisco Tilves Guimeráns, Emma Tilves Pazos, José Tilves Diz e Ramón Villar Guardado e a través deles “a todos os que nos abriron a súa memoria e a súa rica práctica de dicionarios vivos[...] Homes e mulleres de diversa actividade social e laboral e de distinta formación que con xustiza cómpre caracterizar como filólogos no sentido orixinal do termo.”
Este traballo é un pasiño máis, apenas un conxunto de lances “á ardentía ou ao escuro, no pequeno caladoiro das unidades fraseolóxicas vivas [...] na bisbarra do Morrazo”, pretende seguir as pegadas que noutrora deixaron persoas como Bernardino Graña ou, máis modestamente, José María Estévez e tantas persoas que amaron e acolleron dende a curiosidade os ditos dos morracenses. Oxalá sirva para darlles vida, oxalá sexa longa a vida dos Cadernos de Fraseoloxía Galega e as frases e os cadernos acompañen as que serán máis de mil primaveras para a lingua galega.
